Berlin Neukölln'den Efsane Bir Optik
- Esra Tanrıverdi
- Oct 4
- 4 min read
Updated: Nov 26
Berlin’de bir ekipman kiralama şirketinde, Cooke’tan Arri Supreme Prime’a ve Canon FDlerden BLAZAR'a uzanan geniş bir yelpazeden cine lensleri test ederken, bize rehberlik eden ekipman uzmanı elinde küçük, vintage bir lensle çıkageldi: ASTRO BERLIN. Bize bu lensi tanıttığı için heyecanlıydı.
Bu miniminnacık lensin şaşırtıcı derecede ilginç bir hikâyesi var. Teknik uzman heyecanla hikayesini Almanca anlatmaya başladı ama ben ne tümünü anlayacak kadar o Alman lehçelerine hâkimdim (kahrolsun Almanca dialektleri), ne de anlayabildiğim kısmı aklımda tutabildim. Yine de firmanın Berlinli oluşu —üstelik bir zamanlar Neukölln’de faaliyet göstermiş olması— merakımı kabartmaya yetti.
Sonunda fırsat bulup biraz araştırma yaptım ve bu hikâyeyi hem unutmadan kaydetmek hem de paylaşmak istedim.
İşte Neukölln’ün bağrından çıkmış bu vintage lensin hikâyesi:
Astro-Gesellschaft Bielicke & Co. (Astro-Berlin) Berlin’in Neukölln semtinde 1922 yılında kurulur. Kurucuları arasında Alman-Amerikalı Baş Optik Mühendisi Willy F. Bielicke, Hint doğumlu astronom/astrofizikçi Dr. Hugh Ivan Gramatzki ve iş adamı Dr. Walter Otto bulunuyordur. Şirket, Belle-Alliance-Strasse'deki ilk adresinden kısa süre sonra, 1928'de Oberhafen (Yukarı Liman) yakınındaki Lahnstraße 30'a taşınarak en parlak inovasyonlarını bu Neukölln tesisinde gerçekleştirir.
Sinema Perdesini Aydınlatan Ultra Hız
Astro-Berlin'in ünü, 1924'te piyasaya sürülen ve hızlı sinema çekimleri için tasarlanan Tachar lensleriyle başlar. f/1.8 ve f/2.3 diyafram açıklığına sahip olan bu lensler, olumsuz ışık koşullarında bile operatörün kullanılabilir çekimler yapmasını sağlar. Tachar'ın parlaklığı, Alman Cumhuriyeti’nin ilk başkanı Fritz Ebert’in cenazesi gibi tarihi bir anda kendini kanıtlar: Akşam 7 civarı hava kararmışken, diğer hiçbir lensin çekim üretemediği koşullarda, Tachar lens sayesinde çekimlere sonuna kadar devam edilebilirler. Bu zamanlar film stoklarının çok yavaş olduğu zamanlar. En hızlı film stoğunun 25 ASA civarında olduğu bir dönemden bahsediyoruz.
1925 tarihli Deutsche optische Wochenschrift dergisinde Astro-Berlin’in erken gelişimi hakkında şöyle yazar:
"Tachar 1:1.8 ve 1:2.3 lensi, esasen bir sinema lensidir ve operatörün olumsuz ışık koşullarında dahi kullanılabilir çekimler yapmasını sağlar. Bu lensin yüksek parlaklığı, örneğin Alman Cumhuriyeti’nin ilk başkanı Fritz Ebert’in cenazesinde, saat 7 civarında hava kararmış olmasına rağmen çekimlerin sonuna kadar yapılabilmesini mümkün kılmıştır. Burada özellikle belirtilmelidir ki, cenaze Mart ayında gerçekleşmiş ve tören Potsdamer Bahnhof’a ulaştığında, o kadar kararmıştı ki başka hiçbir lens kullanılabilir çekim üretememiştir."
Astro’nun sinema dünyasındaki etkisi sadece teknik yeniliklerle sınırlı kalmaz, aynı zamanda sanatla da iç içe geçer: Fritz Lang’ın ikonik Metropolis (1927) filminin bazı sahnelerinde Astro lenslerinin kullanıldığı söylenmektedir.
1928’de ise Astro, film üretimindeki önemli bir değişime yanıt verir. Pankromatik film ve Mazda lambası kullanımına uyum sağlamak için geliştirilen Pan-Tachar serisi ortaya çıkar. Şirketin kurucu ortağı Willy F. Bielicke, Pan-Tachar’ı bizzat kaleme aldığı bir makaleyle Eylül 1928’de American Cinematographer dergisinde tanıtır. Pan-Tachar f/2.3 ve f/1.8, bu tarihten itibaren Hollywood da dahil olmak üzere sektörün standart sinema lensleri arasına girer.
F/0.95: Işığın Kaydedilemez Hız Sınırı
Astro-Berlin’in optik başarısının zirvesi, 1933 civarında piyasaya sürülen Tachon f/0.95 olur. Bu lens, amatör fotoğrafçılıkta yaygın kullanılan f/4.5 optiğe göre yaklaşık 22 kat daha fazla ışık yoğunluğuna sahiptir ve bu sayede flaşsız, normal aydınlatmalı odalarda veya tiyatrolarda sinema ve fotoğraf çekimlerine olanak sağlar. O dönem 52mm f/0.95 modelinin takıldığı özel bir Mini-fex kamera, dünyanın en pahalı kamerası olarak kabul edilir.
Bu ultra hızlı lenslerin ünü yörüngeye kadar ulaşır: Söylentilere göre, astronot Gordon Cooper, 1963’teki Mercury-Atlas 9 görevinde, düşük ışık fotoğrafçılığı için, modifiye edilmiş bir Robot Recorder ile birlikte bir Astro-Berlin Tachon 52mm f/0.95 kullanmıştır.
Hollywood'un bir başka büyük efsanesi de Astro ile anılır: Orson Welles’in çığır açan eseri Citizen Kane (1941) filminin bazı çekimlerinde de Astro lenslerinin kullanıldığı söylenmektedir.
Bilimsel Sınırlar ve İnovatif Araçlar
Astro-Berlin sadece sinema sanatçılarına hizmet etmez. Dr. Hugh Ivan Gramatzki tarafından tasarlanan Astro R.K. (Röntgen Kino) f/1.25 lensleri, X-ışını sinematografisi ve kuzey ışıklarının (Aurora Borealis) fotoğraflanması gibi bilimsel alanlarda kullanılır. Norveçli bilim insanları Carl Størmer ve Ole Krogness, 1930'ların başında kuzey ışıklarını fotoğraflamak için bu lensleri kullanan öncülerdendir.
Astro’nun yenilikçiliği, sadece optik formüllerle sınırlı değildir. Şirket, modern film yapım tekniklerinin temelini atar:
• Fokuskop (1932): Bu, kameraya rijit bir şekilde bağlanmış, otomatik odaklama cihazıydı ve lensle eşleştirilerek, hareketli nesnelere odaklanmayı kolaylaştırıyordu.
• Transfokator (1935): Almanca'da "kauçuk lens" olarak da adlandırılan bu cihaz, normal lenslere takılan ve kayıt sırasında odak uzaklığını 1:2 oranında değiştirebilen yenilikçi bir zoom eklentisiydi.
Savaşın Karanlığı ve David Douglas Duncan'ın "Bazuka"sı
Astro-Berlin’in hikayesi, Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı yıllarındaki karanlık tarihiyle kesişir. Savaş sırasında şirket, Pan-Tachars ve Fernbildlinse gibi teleobjektif lenslerini, Nazi Partisi’nin Propaganda Kıtaları (PK) ve Deutsche Wochenschau gibi organların cephe hattı raporlamasında kullanmasıyla, savaş makinesine hizmet eder. Hatta Fernkamera F.K. 800 gibi özel tele fotoğraf kameralarının üretimi de Astro-Berlin tarafından yapılır.
Savaşın trajik bir detayı, Astro-Gesellschaft Bielicke & Co. için evden çalışan eğitimli hassas mekanik ustası Lore Sternfeld'e aittir. Lore Sternfeld, 1943 yılında Auschwitz’e sürülür ve orada öldürülür. Bu olaydan sonra, eski işvereni Astro-Berlin’in, kendisine emanet edilen ve aralarında yaklaşık 120 adet projeksiyon lensi bulunan malzemelerin iadesini talep etmek için Oberfinanzbehörde'ye (Yüksek Maliye Kurumu) başvurur.
Savaşın sonu, 1945 yılının Eylül ayında, kurucu ortak ve optik deha Willy F. Bielicke’nin vefatıyla gelir. Astro’nun Neukölln'deki fabrikası hasar görür ve şirket operasyonlarını Berlin’in başka bir bölgesine taşımak zorunda kalır.
Savaş sonrası yıllarda bile Astro’nun güçlü teleobjektif mirası yaşamaya devam eder. Fernbildlinse f/5 gibi lensler, 1950'ler ve 1960'lar boyunca şirketin en çok satan ürünlerinden biri haline gelir. Hatta ünlü savaş muhabiri ve fotoğrafçı David Douglas Duncan (D.D.D.), özel olarak modifiye edilmiş Astro Pan-Tachar 150mm f/1.8 lensine, büyük ve güçlü yapısı nedeniyle "bazuka" adını takar.
Işıkların Sönüşü
Savaş sonrası yeniden yapılanma döneminde, kurucu ortak Dr. Walter Otto'nun oğlu Fritz Joachim Otto, şirketin yöneticiliğini üstlenerek (1952-1987) Astro-Berlin'i yaşatmaya çalışır. Hatta 1970'lere kadar Tachon f/0.75 gibi X-ışını lensleriyle optik sınırları zorlamaya devam ederler. Ancak değişen pazar koşulları ve rekabet karşısında, bir zamanların bu parlak optik devi direncini yitirir ve Astro-Berlin’in hikayesi, nihayet 1991 yılında tamamen tasfiye edilmesiyle sona erer.
Aşağıda Gauss Tachar F2 32MM lens ile yaptığımız testten kesitleri görebilirsiniz:
Bu test Sony Venice Full frame çekildi. Görüldüğü üzere özel tasarım bir vintage lens havası var. Rüya hissi veriyor hafiften ve çok güçlü vignette efekti göze çarpıyor. Netlik dağılımı oldukça değişken; bazı bölgeler çok keskin, bazıları ise net değil. Bu lensler tek coating(kaplamaya sahip) o yüzden kesklinlik ve kontrast az bir çok modern lense göre. Black Pro Mist filtresi varmış gibi bir his veriyor.
Bu lensi araştırırken keşfettiğim mükemmel bir blog var. Eğer vintage lenslere düşkünseniz çok seveceksiniz. Çoğu bilgiyi ben de buradan derledim. Kendisi oldukça detaylı araştırmış ve arşiv taraması yapmış. Detayına inmek isteyenler için aşağıda paylaşıyorum: https://espensusort.no/
